-
Utworzono: 05 grudzień 2015
-
Odsłony: 1715
Stanisław Marchewka (1908-1957) ps. "Ryba"; st. sierż. rez. WP, ppor. cz. w. AK, działacz WiN.
Stanisław Marchewka (1908-1957) ps. "Ryba"; st. sierż. rez. WP, ppor. cz. w. AK, działacz WiN.
Urodził się 15 XI 1908 w Jeziorku, gm. Drozdowo, pow. Łomża, w rodzinie chłopskiej Antoniego i Marianny z d. Jankowskiej. Po ukończeniu III klasy szkoły powszechnej przerwał naukę. W 1929 powołany do odbycia zasadniczej służby wojskowej w 18. pal w Ostrowi Mazowieckiej. W ramach służby wojskowej ukończył szkołę podoficerską.
W kampanii wrześniowej walczył w stopniu st. sierż. w okolicach Czerwonego Boru. Podczas walk dostał się do niewoli niemieckiej, skąd zbiegł. W 1940 wprowadzony do ZWZ, jednak ze względu na konieczność stałego ukrywania się przed NKWD utracił łączność z organizacją. Po zajęciu okolic Łomży przez Niemców w 1942 ponownie nawiązał kontakt z ZWZ. W okresie późniejszym dowodził plutonem we wsi Jeziorko.
W ramach odtwarzania 33. pp AK zostawł dowódcą plutonu uderzeniowego. Kiedy zgrupowanie operowało na bagnach nadnarwiańskich, oddział Marchewki przeprowadził kilka akcji na majątki niemieckie, a podczas przebijania się przez szosę obstawioną przez Niemców - stanowił ubezpieczenie czołowe zgrupowania i starł się z taborami niemieckimi. W wyniku walki spalono kilka ciężarówek, zdobyto poważną ilość uzbrojenia, a zgrupowanie przebiło się przez niemieckie linie.
Po demobilizacji jednostek 33. pp AK Marchewka został zatrzymany przez wojska sowieckie i skierowany do formowanej w Dojlidach koło Białegostoku jednostki WP. Po kilku miesiącach odnalazł go tam łącznik inspektora łomżyńskiego AK, mjr. Jana Tabortowskiego, który przekazał mu rozkaz dezercji z wojska i powrotu do konspiracji. W strukturach "Rejonu D" AKO (dawnym Inspektoracie Łomżyńskim AK) pełnił funkcję szefa samoobrony rejonu i ochrony osobistej oraz adiutanta przewodnika rejonu mjr. Tabortowskiego. Wkrótce przestał pełnić tę drugą funkcję, przejął natomiast dowództwo nad kilkudziesięcioosobowym oddziałem partyzanckim operującym w "Rejonie D".
W tym okresie brał udział we wszystkich poważniejszych akcjach zbrojnych na tym terenie, m.in. w odbiciu łączniczki, Franciszki Ramotowskiej, ze szpitala w Białymstoku (kwiecień 1945), podczas opanowywania Grajewa w nocy z 8 na 9 maja 1945 dowodził pododziałem, który zdobył siedzibę PUBP. Podczas odwrotu, w pobliżu m. Łojki, kilkunastu dowodzonych przez niego partyzantów rozbiło punkt obserwacyjny ACz. Z kolei 11 V 1945 jego ośmioosobowy oddział samoobrony rozbił grupę operacyjną KG MO pod Wyrzykami. Podczas walki 16 milicjantów zostało zabitych lub rannych.
Na podstawie rozkazów Komendy Okręgu AKO Białystok w lipcu 1945 jego oddział partyzancki został rozwiązany, lecz on sam zachował stanowisko dowódcy samoobrony rejonu. Funkcję tę pełnił również po wejściu AKO do struktur WiN. W nowej organizacji zaniechano jednak kontynuowania działalności zbrojnej, dlatego w styczniu 1946 Marchewka zerwał z konspiracją, opuścił pow. Łomża i osiadl w Łodzi.
Podczas akcji amnestyjnej ujawnił się w kwietniu 1947 w PUBP Łomża, a następnie ponownie wyjechal do Łodzi, gdzie trudnił się handlem. Prawdopodobnie do 1952 nie był niepokojony przez UBP.
Późną jesienią 1952 w Łodzi pojawili się oficerowie WUBP w Białymstoku i usiłowali zwerbować go do współpracy, z zadaniem przeniknięcia do operującego w rejonie Łomży oddziału mjr. Tabortowskiego. Obawiając się aresztowania Marchewka przyjął tę propozycję i pod koniec 1952 oraz w pierwszej połowie 1953 roku pojawił się w pow. Łomża, poszukując kontaktu z Tabortowskim. Do spotkania z nim doszło pod koniec lipca 1953. Marchewka ujawnił swoje kontakty z UBP i przyłączył się do oddziału, zajmując stanowisko zastępcy dowódcy.
Funkcję tę sprawował do śmierci Tabortowskiego (23 VIII 1945), po czym przejął dowództwo nad dwoma pozostałymi członkami oddziału. Przeważnie ukrywali się w bunkrze pod zabudowaniami gospodarczymi Apolinarego Grabowskiego we wsi Jeziorko, gm. Drozdowo, pow. Łomża. od czasu do czasu jedynie przeprowadzali akcje ekspropriacyjne w celu zdobycia środków do życia. Fnkcjonariusze UBP oróbowali nawiązać kontakt z członkami oddziału przez ich rodziny.
W lutym 1957 oficerowie SB z Komendy Wojewódzkiej MO w Białymstoku dotarli do siostry jednego z partyzantów, Tadeusza Wysockiego, a po kilku dniach do niego samego. Tenże przystał na warunki SB i zdradził miejsce pobytu grupy. W nocy z 3 na 4 III 1957, kiedy Marchewka był w bunkrze sam, został otoczony przez grupę operacyjną Referatu do spraw Bezpieczeństwa KP MO w Łomży i oddział KBW. W beznajdziejnej sytuacji podjął walkę, podczas której został zabity. Pochowany na cmentarzu w Piątnicy koło Łomży.
Śmierć ppor "Ryby" stanowi symboliczny koniec działalności podziemia antykomunistycznego na terenie Białostocczyzny.
Za działalność konspiracyjną odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V klasy i Krzyżem Walecznych.
Źródło: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-1956. Tom I.
